piątek, 2 października 2015

OŚWIECENIA NIE BĘDZIE

AGATA MAŃCZYK
„PIERWSZA NOC POD GOŁYM NIEBEM”
NASZA KSIĘGARNIA, WARSZAWA 2015

Owijam się w ciepły koc i tęsknię za latem. Dlatego wspominam też typowo wakacyjne lektury. Ta książka nie dość, że przeczytana była przeze mnie już dawno, latem, nie dość, że o lecie mówi, to jeszcze jest książką dla młodzieży, a takie właśnie uwielbiam czytać bujając się w hamaku między dwoma drzewami.
W hamaku zdecydowanie nie buja się ani Bazyl ani Inka. Poznają się dość przypadkowo – w kawiarni na dworcu. Bazyl ma czerwone włosy, a Inka jest z dobrego domu. Dzieli ich nie tylko stan gotówki w portfelu i model telefonu komórkowego (Bazy nie ma żadnego), ale też sposób pojmowania świata. Nie dzielą ich tylko priorytety – obydwoje chcą być sobą i obydwoje chcą się zakochać, żeby nie być na świecie sami. Łączy ich jeszcze coś – fakt, że właśnie i jedno i drugie znalazło się na gigancie.
Dziwnym trafem tych dwoje chwyta się za ręce i ucieka przed światem razem. Wsiadają do pierwszego lepszego pociągu i po prostu uciekają. Bez pieniędzy, bo Bazyl nigdy ich nie miał, a Inka została okradziona i bez planu, bo są przecież tylko dwójką dzieciaków, która dopiero ma dorosnąć.
To w pewnej mierze powieść inicjacyjna, do czego nawiązuje już sam tytuł książki. Dwoje młodych ludzi wyrusza naprzeciw światu, przekonani, że są na tyle dorośli, żeby decydować o sobie. W głębi duszy każde z nich jest nadal dzieckiem i obydwoje zrobili to, ponieważ wstydzili się mówić o swoich uczuciach, ponieważ nie wiedzieli, jak inaczej mówić na tyle głośno, by być słyszanym. To dzieci z problemami, choć może nie do końca to widać. Inka jest bogata, ma dobrze sytuowanych rozmówców, zajęcia dodatkowe i pewnie już teraz zapewnione miejsce na najlepszej uczelni. Tyle, że rodzice chyba nie do końca byli przygotowani na dziecko. Albo tylko im się wydawało, że są. Że będzie „odtąd, dotąd” i dopasuje się do ich drogich dywanów i stonowanych tapet na ścianach. Inka jest trochę takim meblem, który rodzice chcieliby dowolnie przestawiać. A meble przecież nie mówią! Jak więc można ich słuchać? Po co? „Nie lubisz tortu? To przecież niemożliwe! To się nie godzi! Ja każę ci lubić tort, bo tak się przyjęło! Bo co ludzie powiedzą? Bo tylko ci się wydaje!”
A Bazyl? Czerwone włosy to fasada, to sposób na znalezienie prawdy – kim właściwie jestem? I sposób na zatrzymanie chwil, gdy miał najlepszego kolegę, oglądał z nim filmy i był w miarę szczęśliwy. A teraz dorosłość zbliża się wielkimi krokami, a on nie do końca wie, jak się wziąć z nią za bary, jak wygrać w tym pojedynku. Żadne z nich nie ma tak naprawdę oparcia w dorosłych, nie mówiąc już o wzorach. Była babcia Bazyla, która rzucała powiedzonkami i sentencjami na każdą okazję i zdaje się, że to mogłaby być osoba, która jakoś Bazylem pokieruje, ale babci już nie ma, zmarła niedawno i to też jest rzecz,wobec której Bazyl się buntuje – beznadziejnie i bezskutecznie.
Nie podoba mi się zakończenie tej powieści. Autorka zostawiła tę dwójkę ludzi bez żadnych rozwiązań, wciąż poza domem i ze strachem, jak to będzie, gdy wrócą tam skąd przyszli. Podstawia im ciepłą, doświadczoną kobietę, która ma być ich przewodnikiem w docieraniu do siebie, ale to wciąż nie są rodzice, do których powinno to należeć. Po tej całej drodze, po uciecze przed bandytami, poszukiwaniu skarbu, zarabianiu pieniędzy na własną rękę (nic nielegalnego), skręceniu nogi i niedojadaniu (co skądinąd fajnie się czyta), należałoby im się dotarcie do miejsca, w którym zyskają nie tylko pełny brzuch i czystą pościel, ale poczucie bezpieczeństwa i pewność co do jutra. A przede wszystkim pewność co do tego, że są istotami najbardziej na świecie kochanymi, że jest ktoś (rodzice!), którzy oddadzą dla nich życie.
Niestety nie ma nirvany. Oświecenie nie nadeszło. Można się tylko dobrze bawić po drodze. Na końcu – dostajemy w skórę.


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Nasza Księgarnia]

czwartek, 30 kwietnia 2015

NASIONO, KWIAT, MARCHEWKA

JANE GOODAL
WSPÓŁPRACA GAIL HUDSON
„MĄDROŚĆ I CUDA ŚWIATA ROŚLIN”
(TŁ. DOMINIKA CIEŚLA-SZYMAŃSKA)
WYDAWNICTWO MARGINESY, WARSZAWA 2015

Ostatnio moje córka posiała kilka ziół, wsadziła do słoika na gazę fasolę i ustawiłyśmy cały „ogródek” na parapecie w jej pokoju. „Wykiełkowało!” - krzyk triumfu na pół bloku, gdy znalazłyśmy pierwsze nieśmiałe zieloności, wybijające się spod ziemi. Codziennie oglądamy liść fasoli, który pnie się coraz wyżej. Radość w jej oczach, trochę niedowierzanie. W moich też, bo czasami zapominam, jakim cudem jest wzrastanie rośliny, jaka niesamowitość drzemie w maciupeńkim ziarnku mięty czy w owalnej fasolce. Czasem trochę zapominam, jak bardzo potrzebujemy natury i roślin do życia, do istnienia, do radości.
Nazwisko Jane Goodall stało się już chyba symbolem i nierozerwalnie łączy się z hasłem „szympans”. To ona pokazała szerszej publiczności codzienne życie tych zwierząt, zaraziła ludzi miłością do nich i sprawiła, że zaczęli angażować się w ich ochronę.
Swojego autorytetu udziela teraz światowi roślin.
„W pewnym sensie zaczęłam tę książkę sześćdziesiąt lat temu!” [s.17] – pisze Goodall, wspominając swoje dzieciństwo w Brzozach, wiktoriańskim domu z ogrodem, w którym nie chciało nic rosnąć. O Buku, który Babcia przekazała jej na 14 urodziny w specjalnej deklaracji i o zeszycie, w którym robiła notatki i rysunki na temat świata roślin. Od tego się zaczęło – miłość do roślin kwitła w jej rodzinnym domu.
Tę miłość, zachwyt i fascynację próbuje przekazać w tej książce. To zaskakujące, jak różnorodny jest świat roślin, jak wielkie kryje tajemnice! Goodall stara się przekroić pojęcie „rośliny” i wyciągnąć z niej wszystko – od ziarna po plon. Mówi więc o łowcach roślin, o tulipanowej gorączce, o obrońcach drzew, którzy mieszkają w ich koronach po kilkadziesiąt dni, o Indianach, którzy po każdym zerwaniu rośliny, dziękują jej za to, o leczniczej sile roślin, o roślinach-narkotykach, o orchideach i różach (jedna odmiana róży jest nazwana jej imieniem), o organizacji Roots and Shoots, którą założyła, a która ma wspierać dzieci w poznawaniu i ochronie roślin, o przydomowych ogródkach, naturalnych uprawach i Katedrze Nasion w Szanghaju.
Goodall mówi w swojej ksiażce o osobistej świadomości roślin – to mnie uderzyło – ludzka ignorancja wobec ich świata! Bo to nie tylko rzecz o istocie piękna, jaka zawiera się w płatkach róży czy niezapominajki, ale też o tym, jak ludzie wdeptują to piękno w ziemię – niszczą nieodwracalnie. To historia upraw roślin, które same w sobie niewinne, niszczą człowieka. To historia plantacji, które zatruwają środowisko. To historia o GMO i chemicznych opryskach żywności. O kulisach przemysłu roślinnego, który zniszczył wiele istnień. O człowieku, który wynaturzył rośliny, poddając je sobie, sądząc mylnie, że ma takie prawo, stawiając siebie wyżej niż inne ziemskie organizmy. O człowieku, który zapomniał skąd się wywodzi, czym oddycha i co go żywi. O człowieku bez pokory wobec roślin i o człowieku, który zostanie za to wkrótce ukarany.
Mivhael Pollan we wstępie do tej książki nazywa ją „gawędą o roślinach”, ja powiedziałabym więcej – to gawęda miłosna. Jane jest roślinami zafascynowana – i skutecznie tą fascynacja zaraża – oczarowana, zakochana w ich sile, determinacji i chęci przetrwania, w ich możliwościach przystosowywania się, w ich pięknie i pożyteczności. W tym, że są jednocześnie praktyczne i uduchowione, efemeryczne. Darzy rośliny głębokim szacunkiem i podziwia ich wielowiekowy rozwój. W pewnym sensie jest to książka dziękczynna, bo takim sposobem Goodall dziękuje roślinom za współbycie z człowiekiem i darowanie człowiekowi życia. „Bez roślin nie byłoby szympansów – ani też ludzi, jeśli już o tym mowa.” [s.13] – i to najważniejsza prawda, jaką trzeba z tej książki wyciągnąć dla siebie.
Po jej przeczytaniu, po jej obejrzeniu (piękny, wysmakowany projekt graficzny!) poczułam chęć, by zanurzyć ręce w ziemi, spulchnić ją i wysiać całe mnóstwo nasion. Ku chwale chlorofilowi!


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy]

wtorek, 14 kwietnia 2015

PO CO CZYTAĆ BIOGRAFIE?

MARGARETA STRÖMSTEDT
ASTRID LINDGREN. OPOWIEŚĆ O ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI”
(TŁ.ANNA WĘGLEŃSKA)
MARGINESY, WARSZAWA 2015

Czytam biografie tylko czasami. Tylko wtedy, gdy osoba, o której ktoś napisał, jest mi w jakiś sposób bliska – tworzy coś, co podziwiam. Lubię biografie wtedy, gdy nie są krzykliwe, gdy nie szukają taniej sensacji, gdy ktoś chce pokazać kolor oczu, a nie kolor stanika. Lubię czytać takie biografie, jak ta.
Astrid Lindgren to postać wyjątkowa. Dzieci z Bullerbyn, Pippi Pończoszanka, Bracia Lwie Serce, Emil (do drewutni!!!) - chociaż raz każdy słyszał o wspaniałym dziecięcym świecie, jaki Astrid malowała na kartach swoich powieści. Czasem była niekonwencjonalna (Pippi przecież nie chodzi do szkoły), czasem niegrzeczna (Karlsson z dachu to najwredniejszy bohater, jakiego znam!), czasem wzruszająca (umierające dziecko, wyciska łzy z oczu każdego rodzica), czasem sielska-anielska (Boże Narodzenie w Bullerbyn, pełne śniegu, zapachu ciastek i bycia razem…). Najważniejsze, że jest szczera, autentyczna, pogodna i pełna dziecięcej fantazji. Już będąc babcią wspina się na drzewa, gdy rozmawia z Dziećmi, to kuca, żeby widzieć ich oczy i pisze tak, że czasem dorośli nie rozumieją – ale Dzieci zawsze. Walczy o ich prawa (i prawa zwierząt) i zawsze staje po stronie słusznej sprawy.
Ze wszystkich wydanych na świecie książek Astrid Lindgren można ustawić 175 wież Eiffla, ale każda z tych książek jest niepowtarzalna i wyjątkowa. Dlatego, że pisała je dla Dzieci. Pippi wymyśliła jej chora córka – a Astrid musiała stanąć na wysokości zadania, dać jej dwa niesforne warkocze i siłę stu mężczyzn. To dlatego, że zawsze chciała stawać na wysokości zadania dla dzieci – wydawały jej się najważniejsze na świecie.
Ta biografia jest właśnie o tym. Być może to, że biografka i biografii podmiot znały się osobiście, pozwoliło zachować szacunek, nie zaglądać w szuflady, w portfel i pod łóżko. Biografka nie kłamie, nie kluczy, nie ukrywa. Wspomina nieślubne dziecko Astrid, które musiała zostawić na wychowanie w rodzinie zastępczej – to także część biografii sławnej pisarki. Ale mi to wystarcza – wystarcza, że nie docieka nazwiska ojca, które Astrid chce wymazać z pamięci. Nie muszę wiedzieć akurat tego. Wolę wiedzieć, że Lindgren cierpiała, musząc rozstawać się z synem i wolę wiedzieć, że zrobiła wszystko, by móc być z synem! To dla mnie ważniejsze informacje – naprawianie błędów, jej siła woli, determinacja i matczyna miłość.
Tę książkę czyta się z uśmiechem, z radością, z wiarą w człowieka – sądzę, że taka była Astrid naprawdę, że Margareta Strömstedt uchwyciła jej autentyczność. I to, że Lindgren lubiła być sama. Że po całym męczącym dniu, po spotkaniach z czytelnikami, odpisywaniu na listy i kilku stronach nowej książki, lubiła usiąść w ciszy i być sama ze sobą. Czyż to nie wtedy właśnie rodzą się w głowie Madiki i Ronje? Czy to nie wtedy można wrócić do swojego szczęśliwego dzieciństwa, w którym biega się bez tchu, kąpie w rzece, zrywa jagody, a do domu wraca tylko po to, by chwycić kromkę chleba z masłem i cukrem i przytulić się do Taty?


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy]

poniedziałek, 16 marca 2015

CO WPISZESZ NA SWOJĄ LISTĘ?

JANUSZ MAJEWSKI
„GLACIER EXPRESS 9.15”
MARGINESY, WARSZAWA 2015

Podróż Glacier Expressem jest ponoć jedną z najpiękniejszych podróży na świecie. To 275 kilometrów i 7 godzin widoków, które zapierają dech w piersiach. Lodowce, góry, łąki, 291 mostów i 91 tuneli. I co robić, gdy już zachłyśniesz się widokami tak, że więcej się nie da znieść? Że pięknem się nasycisz, że nie dasz rady już wchłonąć w siebie żadnego boskiego widoku?
Karol dostał bilet na Glacier Express od swoich przyjaciół. Bilet był podwójny, bo kiedyś miał żonę. Żona nie doczekała podróży i zmarła, więc Karol zabiera swojego najlepszego przyjaciela Maksa. Znają się kilkadziesiąt lat – to przyjaźń z serii tych nienaruszalnych, to przyjaźń, która wystarcza za cały bagaż na Glacier Express. Wystarczy usiąść naprzeciw siebie, wystarczy kilka kropel ulubionego alkoholu, jakaś książka pod ręką, bo żaden z nich bez książki się nie rusza, może muzyka i jest siedem godzin do przegadania. O kobietach, śmierci i życiu, o tym, co było, co sprawiło, że jadą teraz jednym pociągiem. O życiu całym, z perspektywy, bo są już przecież na końcu i mają pełne prawo do rozliczeń.
„Kiedyś wpadło mi do głowy, że warto by sporządzić listę, a nawet dwie. Jedna byłaby listą zjawisk, rzeczy, poglądów, ludzi, wszystkiego, czego dzięki śmierci pozbędziemy się z ulgą, druga tego wszystkiego, co kochaliśmy, co z żalem będziemy musieli tu zostawić.” [s.122]
Rozmyślają. To nie jest lista haseł i banałów. To lista, o której dyskutują, przemyślana, przegadana, na której nie można napisać po prostu muzyka – bo przecież nie całej muzyki żal. Na której musi być na przykład tylko jeden, najważniejszy utwór. I na której coś jest czasem po jednej i po drugiej stronie naraz, bo człowiek jest zawsze dualny, nie zawsze jednak czarno-biały.
To lista nieskończona, bo całe siedemdziesięcioletnie życie nie da się zamknąć w liście w siedem godzin. To lista nieskończona, bo gdzieś w podświadomości tli się, że póki się jej nie zamknie, to nie można naprawdę odejść… A przecież jeszcze tyle mają do przeżycia, do przekochania, do zobaczenia, przecież dopiero teraz, po 70 latach jadą Glacier Expressem!
Ta książka to metafora. Metafora łatwa do rozszyfrowania – podróż = życie. Bo Karol i Max wsiadają do pociągu i nie mają wyjścia – muszą nim jechać aż do końca. To podróż długa, czasem męcząca, ale piękna, ponoć najpiękniejsza. Niektórzy nie wytrzymują napięcia, wyskakują wcześniej z pociągu, ale Karol i Max dojeżdżają do samego końca, bawiąc się nawzajem rozmową. W tej rozmowie jest wszystko, bo są i łzy i radość i miłość i seks i nienawiść i ból i strach, jest choroba, jest zdrowie, jest kariera i przyjaciele, jest muzyka i jest chyba nawet jakiś rodzaj zgody na to, że ta podróż gdzieś się kończy, choć czasem chciałoby się jechać bez wysiadania. To podróż nie tylko przez Alpy, ale przez istnienie. Dwóch bohaterów, którzy są już tuż przy końcu życia, musiało rozliczyć się ze sobą, ze światem sporządzić listę, zajrzeć w głąb siebie, zrobić rachunek sumienia, żeby wiedzieć, czy nie są światu, czy nie są sobie nic winni.
Teraz mogą wysiąść z pociągu, w kieszeni niosąc swoje listy żalu i ulgi, wiedząc, że teraz czeka ich już tylko przyjemność, że ważna rozmowa się odbyła i na duszy może być już tylko lekko, że trzeba jeszcze trochę pożyć. I że mimo iż wydawało im się, że nic ich już nie czeka, to wciąż może być życie, które będzie na liście po stronie żalu.


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy]

PO DRUGIEJ STRONIE KUKIEŁKI

BRIAN JAY JONES„JIM HENSON. TATA MUPPETÓW. BIOGRAFIA”(TŁ. MAGDALNA BUGAJSKA)MARGINESY, WARSZAWA 2014Gdy byłam mała moja najlepsza przyjaciółka Ewa, dostała na urodziny pudełeczko, w którym kryły się niewielkie gumowe figurki. Były tam wszystkie najważniejsze mapety Kermit, Piggy, Gonzo czy Zwierzak. Bawiłyśmy się nimi na okrągło, a ja nie mogłam pohamować swojej zazdrości.
Mapety/Muppety są wszędzie – na koszulkach, na kubkach, na zeszytach, kilka dni temu kupiłam opakowanie cukierków, z ich wizerunkiem na blaszanym pudełku. Aż trudno uwierzyć, że powstały w głowie osoby, która nigdy nie chciała zajmować się lalkarstwem na poważnie.Jim kochał telewizję. Ten wynalazek go zahipnotyzował i sprawił, że mały chłopiec spędzał całe godziny przed odbiornikiem, oglądając wszystkie programy, jakie były dostępne. Ale to nie było tępe gapienie się. To było nasiąkanie pomysłami, ideami, to był hołd dla techniki i rozgryzanie, jak można nowe medium wykorzystać do własnych celów. Jimowi w głowie powstawały nowe światy. W 1954 roku lokalny oddział telewizyjny poszukiwał dzieci w wieku 12-14 lat, które potrafią obsługiwać marionetki. Jim był starszy, Jim nie wiedział nic o lalkarstwie. Ale wiedział jedno – chce dostać się do telewizji. Jeśli mogło to nastąpić taką drogą, Jim postanowił że właśnie nią pójdzie – przyspieszony kurs lalkarstwa, jakieś dwie naprędce skonstruowane w garażu lalki i dostał angaż. A potem ciężka praca, kilkadziesiąt lat i największe stacje telewizyjne chciały mieć Jima. A on wciąż walczył o to, żeby pokazać, iż kukiełki nie są tylko dla dzieci, że można wyprodukować wspaniały show z udziałem lalek, który dorośli będą oklaskiwać na stojąco.Ta walka trwała właściwie całe jego życie. A zważając na to, że „Ulica Sezamkowa” miała był tylko środkiem, który uświęca cel, łza w oku kręci się na myśl, że w studiu, w którym była kręcona, w każdej chwili mógł zostać ogłoszony Kod niebieski. Ten kod oznaczał, że na planie pojawiało się Dziecko, że trzeba się pilnować i nie wolno przeklinać. Muppety zawsze były dobrze wychowane, choć zwariowane i Jim dbał o to, żeby niosły tylko dobre treści. Bo Jim, jeśli już się w coś angażował, oddawał temu całe swoje serce.Ta książka to opowieść o człowieku z wielką wyobraźnią, z ogromnym talentem, z niebywałą determinacją. To opowieść o człowieku nietuzinkowym, który sypał pomysłami na prawo i lewo, który wymyślił słowo muppety (połączenie słowa marionette – marionetka i puppet – lalka), w którym zawiera się cała idea jego pracy – sięgać po nowe, jeśli to nowe ma przynieść oświecenie. To historia człowieka, który nie boi się wyzwań, pracowitego, pełnego energii i wiernego swoim ideałom do samego końca.
Pierwszy był Kermit. I nawet nie był na początku żabą. Był zwykłym kawałkiem polarowego materiału, z oczami z piłeczki pingpongowej. Ale chyba do końca pozostał tym ulubionym, tym, którego Jim chronił najbardziej. Zaraz za nim były Wielkie Ptaki (to Jim wraz z ekipą wymyślili skomplikowany system, który poruszał urzęsionymi oczami), Rolfy (to Jim wymyślił nowy sposób prowadzenia marionetki – jeden lalkarz był prawą ręką, a drugi lewą ręką muppeta), ogromne stwory bez imion, dzięki którym widzowie po raz pierwszy zobaczyli na scenie nie tylko kukiełkę, ale także lalkarza, a z nim cały jego warsztat i wielki wysiłek, jaki wkłada w animację lalki. Ale z tym trzeba się urodzić, to trzeba mieć w sobie – tyle życia, żeby nie tylko wystarczyło na istnienie, ale żeby móc nim obdarzyć kawałek polarowego materiału z pingpongowymi piłeczkami w miejsce oczu i sprawić, że zniknie się za nim i będzie już tylko magia.
[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy]

czwartek, 12 marca 2015

DWÓCH KOBIET ROZMOWY NIEWERBALNE

ASTRID LINDGREN I SARA SCHWARDT
„TWOJE LISTY CHOWAM POD MATERACEM. KORESPONDENCJA 1971-2002”
(TŁ. ANNA WĘGLEŃSKA)
NASZA KSIĘGARNIA, WARSZAWA 2015

Astrid Lindgren dostawała setki listów od dzieci. Na początku odpisywała na wszystkie, wychodząc ze szlachetnego założenia, że skoro dziecko zadało sobie trud, żeby do niej napisać, ona musi zadać sobie trud, by wiedziało, że list przeczytała. Z czasem zrezygnowała z indywidualnych odpowiedzi i jak Święty Mikołaj miała wzór listu, pod którym się podpisywała. Z Sarą korespondowała 30 lat. Początkowo to było kilka listów na miesiąc, później raz na rok. Ale do samego końca, do śmierci Astrid listy między nimi krążyły.
Właściwie nie do końca rozumiem, dlaczego Sara była wyjątkowa. Nie wiem, czym ujęła Astrid. Może barwnym językiem, stylem, który rokował, że Sara ma talent literacki? Może swoją determinacją, bo tak bardzo chciała zostać Pippi? Może Astrid wyczuła w niej kogoś skrzywdzonego, komu trzeba pomóc i nie mogła nie odpisać? Może to kwestia pisma – podkreślenia, pogrubienia i wielkie litery? A może zbieg okoliczności i ten moment, gdy Astrid miała więcej czasu i postanowiła napisać coś dłuższego niż parę linijek podziękowania, a potem okazało się, że Sara stała jej się bliska?
Nie wiem dlaczego, wiem, że przede mną leży tom sklejony z kilkudziesięciu wzruszających listów. I cieszę się, że Astrid Lindgren była sławną pisarką, bo inaczej tych listów mogłabym nigdy nie przeczytać.
A to książka niesamowita z co najmniej dwóch powodów.
Pierwszy to możliwość podpatrzenia dojrzewania – jesteśmy podglądaczami, dziewczyna, która właśnie, na naszych oczach staje się kobietą, wcale nas nie widzi, dlatego jest szczera i dlatego to, co w listach pokazuje jest tak fascynujące – pierwsze miłości, bunt, niezgoda na świat, na siebie samą, wypaczone brakiem poczucia własnej wartości patrzenie na codzienność. Fakt, że Sara jest wyjątkowa, bo doświadczyła przemocy w domu i to ją ukształtowało, w dużej mierze zaciemniło obraz rzeczywistości. Nie mniej jednak to wciąż nastolatka, w której buzuje krew, w ciele której dowodzenie przejmują hormony, która potrzebuje, by ktoś ją akceptował bez zastrzeżeń i bez pytań. Tym kimś stała się dla niej Astrid Lindgren. Pisarka, najlepsza przyjaciółka, z którą nigdy nie widziała się twarzą w twarz. Chyba także dlatego Sara jest w swoich listach tak otwarta – łatwiej mówić o sobie całą prawdę, gdy nie trzeba patrzeć rozmówcy w oczy. To gdy Sara dorasta, widać w ilości listów pisanych do Astrid – ich liczba stopniowo maleje, są coraz chłodniejsze, bardziej wyważone. Tuż przed nami dokonał się proces dojrzewania, przejścia – to jak obserwacja przyrody i wszystkie stadia od poczwarki do motyla – od małej, zahukanej dziewczynki, która ma ochotę gryźć i drapać, która nie wierzy, że jej istnienie ma jakąś wartość dla świata, do poważnej kobiety, która ma rodzinę, dom i własne dzieci i która od czasu do czasu przypomina się starej przyjaciółce z dzieciństwa.
Drugi z powodów, dla których ta książka jest taka wyjątkowa, to rola samej Astrid – rola idolki, mentorki i przyjaciółki jednocześnie. To nieprawdopodobne, jak młody człowiek potrzebuje mieć w życiu drogowskaz i w jak przeróżnych miejscach znajduje kogoś, komu decyduje się zaufać.
Śmiem twierdzić, że gdyby nie Astrid, Sary mogłoby nie być, a na pewno nie byłaby tym, kim jest dziś. Że mogła inaczej mówić, ubierać się i mogła dziś palić papierosy na potęgę. Albo już by jej nie było, bo zjadłby ją rak płuc. Albo siedziałaby w więzieniu, bo przecież ukraść coś jest tak łatwo… Patrząc na relację Astrid i Sary uświadomiłam sobie, jak odpowiedzialna jest rola idola, jak wielki wpływ idol może mieć na życie swojego fana. I jak mądrą, inteligentną i empatyczną osobą była Astrid Lindgren. Jak przyjęła na siebie tę rolę bez sprzeciwu, choć mogła przecież wysłać standardowy list, kopiowany przez kalkę. Zaprzyjaźniła się, oswoiła kogoś i wzięła za Sarę odpowiedzialność. I dała z siebie wszystko, by pokierować nią w dobrą stronę, by uratować małą skrzywdzoną dziewczynkę.
Te listy to rozmowa dwóch kobiet – nawet, gdy Sara jest jeszcze dziewczynką, to już jest w niej kobieta, którą Astrid z niej wydobywa, ubiera w dobre słowa, w poczucie dumy z bycia sobą. To rozmowa dwóch kobiet, bo Sara szybko stała się kobietą w miejsce dziecka. To rozmowa szczera, odważna i podziwiam Sarę teraźniejszą, która zdecydowała się na publikację listów – jest tam przecież cała, odsłonięta, narażona na ciosy, naga. To rozmowa mocna, niełatwa, to rozmowa wzruszająca i budząca gniew, to rozmowa, którą prowadzi się do późna w nocy, z wypiekami na twarzy, czasem podniesionym głosem, ze łzami w oczach. To w końcu rozmowa między dwoma przyjaciółkami, choć wydawałoby się, że nic nie może ich połączyć – gdy zaczynały do siebie pisać, jedna miała 12 lat, a druga była dorosłą kobietą. Ale skoro człowiek może zaprzyjaźnić się z różą lub lisem, to tym bardziej jedna kobieta może przyjaźnić się z drugą.


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Nasza Księgarnia]

czwartek, 12 lutego 2015

SŁYSZYSZ?

MARIOLA PRYZWAN
„CZEŚĆ, STARENIA! CYBULSKI WE WSPOMNIENIACH”
MARGINESY, WARSZAWA 2014

Na ulicy Długie Pobrzeże w Gdańsku jest tabliczka, wmurowana w fasadę kamienicy. Że tu mieszkał. Do niedawna czasem mignął mi na starówce duży niebieski samochód, który widać było w kadrach „Do widzenia, do jutra”. Wyszukuję jakieś zdjęcie, potrzebne mi w pracy i okazuje się, że na pierwszym planie on. Cybulski. Trochę geniusz, a trochę nie. Nie lubię „Pamiętnika znalezionego w Saragossie (choć według niektórych krytyków, to tam właśnie jest najlepszy), nie rozumiem „Salta”, ale kocham „Do widzenia, do jutra”. Z chęcią oglądam „Pociąg”. Podziwiam „Popiół i diament”, który bez Zbyszka byłby bez wyrazu. Żałuję, że nigdy nie widziałam go w teatrze. Szczególnie w Bim-bomie... Nie zdążyłam, bo on spóźnił się na pociąg.
Wiele krąży o nim legend, wiele anegdot. Mariola Pryzwan poskładała je w jeden tom, zszyła, oprawiła okładką, z której zerka Cybulski w swoich nieodłącznych, czarnych okularach.
Ta książka to spis punktów widzenia. Ale okazuje się, że Zbyszek Cybulski był postacią autentyczną, bo wiele z jego cech potwierdza każdy rozmówca. Naturalność, entuzjazm, roztrzepanie, niefrasobliwość, poświęcenie dla rzeczy, na których mu zależało i równoczesne odpychanie od siebie tych, które mogły boleć. Wielki talent, ale i ograniczenia. I wiele kompleksów, których nie widać w filmach, a które nosił w sobie.
Mariola Pryzwan stworzyła niesztampową biografię swojego bohatera. Oryginalną, ale o dogłębnie przemyślanej konstrukcji. O Cybulskim mówią realni, prawdziwi ludzie, ci, którzy rzeczywiście go znali, podawali mu rękę, pili z nim wódkę (podobno miał bardzo słabą głowę), grali w przedstawieniach, śpiewali piosenki przy harcerskim ognisku... To ci, którzy go otaczali na co dzień, a nie ci, którym się wydawało, że są blisko. Dlatego te wspomnienia są tak cenne. Oczywiście, że są pokolorowane, że pamięć ludzka jest zawodna, że lubi dodawać i tuszować tam, gdzie jej wygodnie, że patrzenie na człowieka oczami kogo innego jest zawsze naznaczone cechami patrzącego. Ale mimo to sądzę, że ta biografia nie mogła być pełniejsza.
Mówią o nim znani (jak choćby Wajda, Olbrychski, Zawadzka czy Konwicki), ale Pryzwan daje głos także tym znanym mniej albo wcale (bratu ciotecznemu pozwala wspominać Zbyszka w krótkich spodenkach, a kuzynce Zbyszka, który marzy o bohaterstwie). Wszyscy chętnie dzielą się dokumentami – zdjęciami, listami, czy kartą wstępu Klubu Studentów Wybrzeża w Gdańsku. Tym, co mają, co noszą w sercach, albo co upychają w niedomkniętych szufladach. Dzięki temu wielogłosowi, dzięki tak różnej narracji i stylowi mówienia, nie jest to nudne „urodził się i zmarł”, ale żywa historia, którą czyta się z fascynacją. A wszystko sprytnie ułożone chronologicznie. Bo najpierw Zbyszek poznał swojego brata ciotecznego,a dopiero później, kilkadziesiąt kartek dalej swoją żonę.
Czyta się tę książkę pięknie, ale też trochę przez łzy. Bo tyle tu dobrych słów, tyle wspomnień, które nie mają prawa się powtórzyć, budynków, który już nie ma i ognisk zagaszonych czystą ziemią, tyle dowodów, że świat się zmienia i jakiś lekki strach, że w końcu wszyscy o Zbyszku zapomną, tam kiedyś, w odległej przyszłości. To próba zatrzymania go, zastopowania go tuż przed schodkami do pociągu, próba krzyknięcia, żeby nie skakał. Szkoda, że nie usłyszał...


[Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Marginesy]

poniedziałek, 5 stycznia 2015

ZAKLNIJ MI W ŚRODEK UCHA

JAKUB ĆWIEK
„CHŁOPCY. W SKRÓCIE”
SOUND TROPEZ, WARSZAWA 2014
Występują:
Marta - Julia Kamińska
Bolek - Dawid Ogrodnik
Kędzior - Arkadiusz Jakubik
Narrator - Jacek Rozenek.
Gościnnie, w roli Milczka - Jakub Ćwiek.

Jak zwykle wyjeżdżamy zbyt późno. Jest jeszcze tyle rzeczy do powiedzenia, choć mówiliśmy prawie cała dobę. Jest słów za dużo i droga czeka. A potem jest ciemno, pada deszcz i chciałoby się być w domu, a do pokonania jeszcze wiele kilometrów. Słuchamy „Chłopców”...
Ta dwójka też jedzie, być może nawet pasem obok, mijamy się. W ich planach jest wizyta w jakimś starym domu wariatów, a przynajmniej tak wygląda ten budynek, do którego Bolek chce zabrać Martę. W schowku już czekają Durexy i ma być trochę romantycznie, a trochę strasznie – eros, tanatos, adrenalina... Żeby się nie nudziło, to są jakieś przekomarzanki słowne i potyczki i utarczki. I nagle na drodze zupełnie niespodziewanie pojawia się motor a na nim mężczyzna. Marta krzyczy „Bolek uważaj!”, ale jest za późno...
Potem jest już tylko gorzej, bo Kędzior, Zagubiony Chłopiec, opowiada o Skrócie, o takim miejscu, w którym był choć raz każdy, kto „robi długie trasy”. Teraz trzeba się tam udać i uratować Milczka, brata Kędziora, bo Skrót nie chce go wypuścić...
Właściwie, żeby powiedzieć co myślę o tym słuchowisku, wystarczą dwa zdania – słuchałam go już 5 razy, z czego pierwszy raz dwa pod rząd. Drugie zdanie, może nawet ważniejsze – kocham Soud Tropez ze słuchowiska na słuchowisko coraz bardziej. Bawią się słowem, nie boją się eksperymentów, genialnie grają tłem dźwiękowym. I pozwalają swoim aktorom dawać z siebie wszystko – dobra jest mrucząca Julia Kamińska, świadoma swojej urody Marta, która dostała władzę na facetem i teraz się nią bawi; dobry jest Dawid Ogrodnik – trochę nieśmiały, wycofany chłopako-mężczyzna, który odważył się poderwać dziewczynę marzeń, a teraz właśnie przeżywa przygodę życia, dobry jest Milczek, ale to się rozumie samo przez się (he, he ;-); dobry jest Rozenek, choć teraz w jego głosie czytam już tylko Thorgala. Ale najlepszy, wybitny, genialny, fenomenalny i w ogóle arcy jest Arkadiusz Jakubik – tu miejsce na oklaski. Z półgodzinnego słuchowiska zrobił majstersztyk i sprawił, że po raz pierwszy przekleństwa brzmiały muzycznie i wywoływały efekt „chcę więcej!”.
„No to cóż stary, nie dziękuj...”

Wieloznaczny jest ten tytuł. Bo to tylko pół godziny. Bo to pigułka, którą się łyka na szybsze kręcenie kołami samochodu. Bo Skrót jest gdzieś obok i wystarczy tylko się zapomnieć, albo zapamiętać. Albo wciągnąć trochę proszku wróżek i zwyczajnie odlecieć. Tylko nie zapomnijcie, że najważniejsza zasada brzmi – nie wk...iać Skrótu!


["Chłopców" mam w uszach dzięki uprzejmości Sound tropez"]