W WYOBRAŹNI CZYTAM KOMIKS O MIŁOŚCI

MAŁGORZATA SZYMAŃSKA-WARDA
„DŁONIE”
LIGATURA, HAJNÓWKA 2005

Podobno każdy z nas mógłby napisać jedną książkę. Każdy ma w sobie historię, która opowiada się sama. Warda, jeszcze pod podwójnym nazwiskiem, sięgnęła w sam środek siebie – napisała powieść osadzoną na ASP, w galeriach, w pracowniach i w samym centrum sztuk plastycznych – w dłoniach i oczach artystów plastyków. Siłą tego debiutu jest właśnie to, że napisała o czymś co zna – autorka jest bowiem absolwentką Akademii Sztuk Pięknych.
To historia Marii, która wyjechała na semestr do Francji, żeby tam, w Paryżu nauczyć się czegoś nowego, innego, żeby zapomnieć o mężczyźnie, którego zostawiła w Polsce i żeby uciec od zobowiązań. To historia Ani, beznadziejnie zakochanej w przyjacielu, Ani, która przychyla mu nieba i która czeka zawsze w przedsionku, nigdy nie wchodzi do pokoju jego serca. To historia Sary, która jako jedyna nie zna się na sztuce, jest oddana literaturze i jej służy wiernopoddańczo. W sztuce ma jednak umoczone włosy i końcówki palców, ponieważ jej matka była znaną i cenioną malarką, zmarła niedawno i zostawiła Sarze swoje prace z prośbą, żeby je uporządkowała. A Sara nie rozumie sztuki i martwi się, jak podoła zadaniu. To historia Doroty, która ma twarz tak piękną, że pozuje każdemu, kto ją spotka, ale ktoś kiedyś powróżył jej z kart tarota i naznaczył jej los. Teraz Doro miota się między dwoma mężczyznami i nie potrafi wybrać. I jest jeszcze Maja, którą poznajemy w czasie zjazdu absolwentów LO plastycznego. Maja wraca do przeszłości i zastanawia się, jak poznawanie sztuki wpływa na człowieka. 
Gdy przeczytałam tę książkę, postanowiłam wyrysować sobie diagram, na którym zaznaczyłabym każdą z kobiet, ich powiązania, ich spotkania, czasem zupełnie przypadkowe, a czasem zamierzone. Oczywiście w samym centrum mojego diagramu była sztuka. A dookoła ktoś z kimś mieszka a potem się okazuje, że ten ktoś zna się z kimś kolejnym. Ktoś idzie na kawę, a tam spotyka kogoś następnego. Ktoś uczył się z kimś, kto praktykował z kimś innym. Wiją się, meandrują, krążą wokół siebie, są dla siebie planetami i orbitami naraz. Ten diagram wkrótce cały był zamazany, upleciony początkowo z cienkich nitek w miarę postępowania akcji splatał się w grube sznury, nie do zerwania.
Jestem zadziwiona, że to debiut. Jest tak dojrzały – w swoim patrzeniu na świat w tym braku złudzeń, w rzeczywistości nagiej, drżącej z zimna, w tej bezradności, która cechuje realistów. A realistami mogą być tylko ludzie dojrzali, bo zanim dorastasz wierzysz tylko we wróżki i w gumy balonowe. I że zawsze wszystko będzie dobrze. Tu nie jest. Jest brutalnie. Nie można poradzić sobie z życiem, uczuciami, ze światem, nie można czasem udźwignąć swego ciała, jest choroba i uciekanie od odpowiedzialności. Jest też miłość, ale jakaś gorzka w smaku. I mimo, że koniec jest jak balsam, jak miód osadzający się na gardle zdartym od krzyku, trochę wiary i trochę nadziei niesie, to cała powieść jest bolesna.
Nie wiem, co mam powiedzieć o akcji, bo to uczucia są tam najważniejsze. To przemyślenia. To kobieta. Mam wrażenie, że Warda miała w głowie tak dużo znaczeń, że nie mogła umieścić ich w jednej tylko bohaterce, dlatego rozdzieliła je na pięć dziewcząt, kobiet. Nie wiem, czy obdzieliła każdą bohaterkę cząstką siebie w równym stopniu, czy jednej dała włosy, drugiej zamiłowanie do kawy, a trzeciej lęki i niepewność, czy któraś z bohaterek jest w pełni alter ego autorki. Nie mniej jednak każda z pięciu kobiet jest do kości prawdziwa – jedne są naiwne, a inne cyniczne, jedne zdolne inne zakompleksione, ale każda bez wyjątku jest kobieca i każda maluje (bądź pisze) miłość. Każda z nich kocha w inny sposób i myślę, że każda czytelniczka znajdzie w jednej z nich siebie, wybierze nieświadomie bohaterkę najbardziej do siebie podobną i ją obdaruje całą swoją sympatią. Będzie jej kibicować i płakać razem z nią.
Jest jeszcze jedna rzecz, która tak bardzo w tej powieści mnie poruszyła – opowiadania o obrazach, o filmach, o rzeźbach. Gdy czytałam, jak każda z dziewcząt czaruje – nad drewnem, nad taśmą filmową, nad kamieniem, zapierało mi dech. Widziałam genialne szklane rzeźby, widziałam film, w którym dziewczyna przemienia się w Warszawę, widziałam dłonie, odlane w gipsie… Zastanawiałam się cały czas, czy te wszystkie prace naprawdę istnieją, czy Warda sama je stworzyła, albo podpatrzyła u kolegów na ASP i tym samym poszerzyła ich istnienie o pamiętnikarski zapis w książce? A może to niespełnione pomysły, katalog nieistniejącej wystawy, która na razie tylko w korytarzach umysłu autorki? W takim wypadku mam nadzieję, że powstanie. A najbardziej mam nadzieję, że kiedyś powstanie powieść z grafikami, które narysuje sama autorka. Komiks o miłości, który czyta się poza chmurkami…